Op 15 november 2021 vernietigde Rusland een van zijn oude satellieten met een raket die vanaf het aardoppervlak werd gelanceerd, waardoor een enorme wolk van ruimteschroot ontstond die veel ruimtevoorwerpen bedreigt, waaronder astronauten aan boord van het internationale ruimtestation. Dit komt slechts twee weken nadat de Eerste Commissie van de Algemene Vergadering van de VN officieel de cruciale rol heeft erkend die ruimte en ruimtemiddelen spelen bij internationale inspanningen om de menselijke ervaring te verbeteren - en de risico's die militaire activiteiten in de ruimte met zich meebrengen voor die doeleinden.
De Eerste Commissie van de VN houdt zich bezig met ontwapeningskwesties, mondiale uitdagingen en bedreigingen voor de vrede die de internationale gemeenschap raken. Op 1 november keurde hij een resolutie goed om een open werkgroep op te richten. De doelstellingen van de groep zijn om huidige en toekomstige bedreigingen voor ruimteoperaties te beoordelen, te bepalen wanneer gedrag als onverantwoord kan worden beschouwd, "aanbevelingen doen over mogelijke normen, regels en principes van verantwoord gedrag" en "bijdragen aan de onderhandelingen over juridisch bindende instrumenten" - waaronder een verdrag over het voorkomen van "wapenwedloop in de ruimte".
Het is hartverwarmend om te zien dat de VN de grimmige realiteit erkennen dat de wereld in de ruimte onstabiel blijft. Deze tijdige oplossing komt op een moment dat ruimtevaartactiviteiten steeds belangrijker worden en, zoals de Russische test aantoonde, blijven de spanningen oplopen.
De huidige activiteiten in de ruimte vallen onder het Outer Space Treaty van 1967, ontwikkeld in het kader van de Verenigde Naties, dat momenteel door 111 landen is geratificeerd. Het verdrag werd gesloten tijdens de Koude Oorlog, toen slechts twee landen - de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten - ruimtepotentieel hadden. Het verdrag garandeert de vrijheid van verkenning en gebruik van de ruimte voor de mensheid. Er zijn slechts twee kanttekeningen en er verschijnen onmiddellijk talloze hiaten. Het eerste voorbehoud stelt dat de maan en andere hemellichamen uitsluitend voor vreedzame doeleinden mogen worden gebruikt. De rest van de kosmos in dit algemene verbod wordt weggelaten. Het enige voorbehoud hiervoor is te vinden in de preambule van het verdrag, waarin een 'gemeenschappelijk belang' wordt erkend bij 'vooruitgang in de verkenning en het gebruik van de ruimte voor vreedzame doeleinden'. De tweede clausule stelt dat personen die activiteiten in de ruimte verrichten, dit moeten doen met "naar behoren rekening houdend met de respectieve belangen van alle andere staten die partij zijn bij het Verdrag". Het grootste probleem vloeit voort uit het feit dat er geen duidelijke definities zijn van "vreedzame doeleinden" of "behoorlijke boekhouding" in het verdrag.
Hoewel het Outer Space Treaty rechtstreeks het plaatsen van kernwapens of massavernietigingswapens overal in de ruimte verbiedt, verbiedt het niet het gebruik van conventionele wapens in de ruimte of het gebruik van grondwapens tegen objecten in de ruimte. Uiteindelijk is het onduidelijk of sommige wapens - zoals China's nieuwe hypersonische gedeeltelijke baanraket die kernwapens kan dragen - onder het verbod van het verdrag moeten vallen. De vage militaire beperkingen van het verdrag laten genoeg ruimte voor interpretatie om tot conflicten te leiden.
De ruimte wordt voor militaire doeleinden gebruikt sinds Duitsland in 2 voor het eerst de V1942-raket lanceerde. Veel vroege satellieten, GPS-technologie, het Sovjet-ruimtestation en zelfs de spaceshuttle van NASA waren allemaal ofwel speciaal ontworpen voor of gebruikt voor militaire doeleinden.
Naarmate de commercialisering toeneemt, vervagen de grenzen tussen militair en civiel gebruik van de ruimte steeds meer. De meeste mensen kunnen de voordelen van satellieten op de grond opnoemen, zoals weersvoorspellingen, klimaatmonitoring en internetconnectiviteit, maar weten niet dat ze ook de gewasopbrengst verhogen en schendingen van de mensenrechten monitoren. De snelle ontwikkeling van de nieuwe ruimte-economie, gebaseerd op activiteiten op en rond de aarde en op de maan, voorspelt dat de economische afhankelijkheid van de mensheid van de ruimte alleen maar zal toenemen.
Satellieten die nuttig zijn op aarde kunnen echter militaire functies hebben of al hebben. We zijn genoodzaakt te concluderen dat de scheidslijn tussen militair en civiel gebruik vrij vaag blijft, waardoor potentiële conflicten waarschijnlijker worden. Groeiende commerciële operaties zullen ook kansen creëren voor geschillen over operationele gebieden om vergeldingsmaatregelen door het leger van de regering te veroorzaken.
Hoewel er nog geen directe militaire conflicten in de ruimte zijn geweest, is er een escalatie geweest van pogingen van landen om hun militaire superioriteit in en rond de ruimte te laten gelden. De Russische test is slechts het laatste voorbeeld. In 2007 testte China een antisatellietwapen en creëerde een enorme wolk puin die nog steeds voor problemen zorgt. Al op 10 november 2021 moest het internationale ruimtestation een fragment van een Chinese test ontwijken. Soortgelijke demonstraties door de VS en India waren veel minder destructief in termen van het genereren van puin, maar ze konden niet op de goedkeuring van de internationale gemeenschap rekenen.
De nieuwe VN-resolutie is belangrijk omdat ze de aanzet geeft tot het ontwikkelen van nieuwe normen, regels en principes voor verantwoord gedrag. Als je het goed doet, kan dit een grote bijdrage leveren aan het creëren van de hekken die nodig zijn om conflicten in de ruimte te voorkomen.
Het VN-Comité voor het vreedzaam gebruik van de ruimte houdt zich sinds 1959 bezig met ruimteactiviteiten. De taak van de 95-koppige commissie omvat echter het bevorderen van internationale samenwerking en het bestuderen van juridische problemen die zich voordoen in verband met de ontwikkeling van de ruimte. Het is niet in staat om de principes en richtlijnen zoals uiteengezet in het Ruimteverdrag van 1967 af te dwingen, of zelfs maar om de partijen te dwingen om te onderhandelen.
Volgens de VN-resolutie van november 2021 moet de nieuw opgerichte werkgroep twee keer per jaar bijeenkomen in 2022 en 2023. Hoewel dit tempo van activiteit glaciaal is in vergelijking met de snelheid van de ontwikkeling van de commerciële ruimte, is het een belangrijke stap in het mondiale ruimtebeleid.
Lees ook: